وبلاگ

معمار و نگهبان موزه، ژان-لوئی کوهن، در سن 74 سالگی درگذشت.

معمار، منتقد و نگهبان موزه، ژان-لوئی کوهن ، دیروز در تاریخ 7 اوت در سن 74 سالگی درگذشت. او به خاطر تحقیقات گسترده‌اش در زمینه معماری مدرن و برنامه‌ریزی شهری شناخته شده بود و از سال 1994 تا کنون صندلی شلدون اچ. سولو در تاریخ معماری در دانشگاه نیویورک را به عهده داشت.

ژان-لوئی کوهن به عنوان نگهبان موزه در نمایشگاه‌های متنوع و برجسته خدمت کرد، از جمله برخی از نمایشگاه‌هایی که در موزه هنرهای مدرن، مرکز معماری کانادا، مرکز ژورژ پمپیدو، سیته دو لارشیتکتور اه دو پاتریمون و MAXXI برگزار شده بود. به تازگی به همراه پژوهشگر برزیلی وانسا گروسمن، نمایشگاه “ژئوگرافی‌های ساخته شده: پائولو مندس دا روشا” را که در ماه مه در کازادا آرکیتکتورا در پرتغال بازگشایی شد، تهیه و نگهداری کرد.

از میان تولیدات کتابی فراوان او، کتاب‌های قابل توجهی به شرح زیر می‌توان اشاره کرد: “ساختن دنیای جدیدی نو: آمریکانیزم در معماری روسی” (2020)، “فرانک گهری؛ کاتالوگ رزومه نقاشی‌ها؛ جلد اول، 1954-1978” (2020)، “لو کوربوزیه: آتلسی از مناظر مدرن” (2013)، “آینده معماری از سال 1889” (2013)، “معماری در لباس نظامی؛ طراحی و ساخت در دوران جنگ جهانی دوم” (2011)، “میس فان دِر روهه” (2007)، و “کازابلانکا، اسطوره‌ها و پروژه‌های معماری کلونیال” (با همکاری مونیک الب، 2002).

متولد پاریس در سال 1949، کوآن معماری را در مدرسه اسپسیال دارآموزش معماری و واحد آموزشی شماره 6 مطالعه کرد. وی دکترا در تاریخ هنر را در مدرسه برتر علوم اجتماعی اکسال دو انجام داد و در سال 1985 از آن مدرک دریافت کرد. پس از رهبری برنامه تحقیقات معماری وزارت مسکن فرانسه از سال 1983 تا 1996، به عنوان پژوهشگر در مدرسه معماری پاریس-ویلمین تدریس کرد و از سال 1996 تا 2004 صندلی تاریخ برنامه‌ریزی شهری را در مؤسسه فرانسوی برنامه‌ریزی شهری دانشگاه پاریس تحت عهده داشت.

کوهن در طول چهار دهه فعالیت علمی و حرفه‌ای خود، نه‌تنها به‌عنوان یک طراح نظریه‌پرداز معماری بلکه به‌عنوان منتقدی تیزبین در برابر تأثیرات سیاسی و ایدئولوژیک بر شکل‌گیری شهرها شناخته می‌شد. آثار پژوهشی او، مرز میان معماری، تاریخ اجتماعی، سیاست شهری و فرهنگ عمومی را درنوردید و معماری را نه صرفاً به‌عنوان یک محصول بصری، بلکه به‌عنوان زبان ساخت‌یافته‌ٔ قدرت و زندگی جمعی بررسی می‌کرد.

در سال‌های اخیر، ژان-لوئی کوهن به‌طور خاص بر معماری در جهان جنوب تمرکز کرده بود. پروژه‌هایی مانند بررسی معماری استعماری در شمال آفریقا و تحلیل فرآیندهای مدرنیزاسیون در شهرهای آمریکای لاتین، نقش مهمی در بازتعریف تاریخ جهانی معماری ایفا کردند. نمایشگاه‌ها و مقالات او اغلب به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و پرتغالی منتشر می‌شدند و مورد توجه مخاطبان بین‌المللی قرار می‌گرفتند.

ژان-لوئی کوهن همچنین به عنوان عضو افتخاری انجمن بین‌المللی منتقدان معماری و مشاور علمی در پروژه‌های معماری معاصر در چندین کشور از جمله فرانسه، برزیل، ایتالیا و کانادا فعالیت می‌کرد. پژوهش‌ها و سخنرانی‌های او در دانشگاه‌ها و کنفرانس‌های جهانی، پیوندی عمیق میان تاریخ معماری و پویایی‌های اجتماعی برقرار می‌کرد.

درگذشت او نه تنها ضایعه‌ای برای جامعه معماری فرانسه، بلکه فقدانی برای گستره‌ی جهانی اندیشه معماری به شمار می‌آید. بسیاری از شاگردان، همکاران و علاقمندانش، او را نه‌فقط یک استاد، بلکه معلمی الهام‌بخش، انسان‌گرایانه و حقیقت‌جو می‌دانستند. به‌قول یکی از همکارانش در دانشگاه نیویورک:

«ژان-لوئی کوهن درک ما از معماری را از قالب‌های ایستا به سمت فهمی زنده و انسانی سوق داد.»

یاد و اندیشه‌اش در میان نسل‌های آینده پژوهشگران، طراحان و منتقدان زنده خواهد ماند.

در سال ۱۹۹۸، ژان-لوئی کوهن مسئولیت راهبری توسعهٔ «سیته دو لارشیتکتور اه دو پاتریمون» در پاریس را بر عهده گرفت؛ پروژه‌ای گسترده و پیچیده که با بیش از یک دهه برنامه‌ریزی و طراحی، نهایتاً در سال ۲۰۰۷ به بهره‌برداری رسید. این نهاد فرهنگی، که در قلب کاخ شايو در پاریس جای دارد، امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز پژوهش، نمایش و آموزش معماری در اروپا شناخته می‌شود. هدف اصلی از توسعه این مرکز، احیای پیوند میان معماری تاریخی فرانسه و جریان‌های معاصر طراحی شهری بود؛ و کوهن، با دیدی بینارشته‌ای و نگاهی نظام‌مند به تاریخ معماری، این هدف را به اجرا درآورد.

پروژه سیته نه‌تنها مرمت یک بنای نمادین را شامل می‌شد، بلکه کوهن تلاش کرد تا معماری را در دل ساختارهای آموزشی و نمایشگاهی قرار دهد. این مرکز به موزه‌ای پویا تبدیل شد که در آن اسناد، ماکت‌ها، نقشه‌ها و بازسازی‌هایی از آثار معماری فرانسه از قرون وسطی تا دوران معاصر به نمایش درآمدند. نقش محوری کوهن در این پروژه، به‌ویژه در پیوند میان نظریه و پراتیک معماری، تحسین گسترده‌ای را از سوی جامعه حرفه‌ای و دانشگاهی در پی داشت.

در مقام نگهبان موزه، کوهن سلسله‌ای از نمایشگاه‌های مهم و اثرگذار را برپا کرد که هر یک نقطه عطفی در مطالعات تاریخ معماری محسوب می‌شوند. نمایشگاه «ونگارد گمشده» که در سال ۲۰۰۷ در موزه هنرهای مدرن نیویورک (MoMA) برگزار شد، یکی از این پروژه‌ها بود؛ کوهن در این نمایشگاه، با گردآوری آثار کمتر شناخته‌شده از معماران اروپای شرقی در دوران مدرن اولیه، توجه جهانی را به سوی روایت‌های حاشیه‌نشین اما تعیین‌کننده در شکل‌گیری مدرنیسم معماری جلب کرد. این رویکرد برخلاف جریان‌های غالب تاریخ‌نگاری مدرنیسم، بر پیچیدگی‌های سیاسی و فرهنگی معماری تأکید داشت و نمونه‌ای روشن از رویکرد انتقادی او بود.

نمایشگاه «معماری در لباس نظامی» که نخستین بار در سال ۱۹۹۵ و سپس در سال ۲۰۱۱ در مرکز معماری کانادا (CCA) برگزار شد، از نخستین پروژه‌هایی بود که به بررسی نقش جنگ، سیاست دفاعی، و تکنولوژی نظامی در شکل‌دهی به فرم‌های معماری قرن بیستم پرداخت. کوهن در این نمایشگاه، نشان داد که معماری نظامی تنها بخشی از مهندسی جنگ نیست، بلکه بستری برای ظهور اَشکال جدید زیبایی‌شناسی و سازمان فضایی است. این نمایشگاه، بعدها در محافل دانشگاهی و رسانه‌های تخصصی، به عنوان نمونه‌ای بی‌بدیل از تحلیل سیاسی-فضایی مورد بررسی قرار گرفت.

در سال ۲۰۱۳، نمایشگاه «لو کوربوزیه: آتلس مناظر مدرن» در موزه هنرهای مدرن نیویورک، بار دیگر نبوغ نمایشگاهی کوهن را اثبات کرد. او در این نمایشگاه، توجه مخاطبان را از آثار ساختمانی کوربوزیه به منطق فضایی و چشم‌اندازهای اطراف آن جلب کرد. تمرکز بر نحوه درک فضا توسط طراح و کاربران، تأثیر تصاویر عکاسی و گرافیکی، و تأمل بر پیوند معماری با ساختارهای فرهنگی و سیاسی زمانه، این نمایشگاه را به یکی از پرمخاطب‌ترین و پراستنادترین پروژه‌های نمایشگاهی درباره کوربوزیه تبدیل کرد.

همچنین، در سال ۲۰۱۴، کوهن به عنوان نگهبان پاویون ملی فرانسه در چهاردهمین دوره بی‌یناله معماری ونیز انتخاب شد؛ رویدادی که بسیاری آن را اوج فعالیت‌های بین‌المللی او در حوزه کیوریتوریال می‌دانند. تحت عنوان پروژه‌ای با تمرکز بر «معماری به‌مثابه ابزار بازتعریف شهروندی»، کوهن در این نمایشگاه به نقش معماران فرانسوی در بازسازی اجتماعی و فضایی پس از جنگ جهانی دوم پرداخت. او با استفاده از اسناد آرشیوی، ماکت‌های بازسازی‌شده و روایت‌های بصری چندرسانه‌ای، نشان داد که چگونه معماری می‌تواند حافظه، هویت و نهادهای اجتماعی را در خود بازتاب دهد و بازآفرینی کند.

حضور پررنگ کوهن در چنین رویدادهایی، جایگاه او را به‌عنوان یکی از چهره‌های مرجع در تلاقی تاریخ معماری، نقد اجتماعی و کیوریشن فرهنگی تثبیت کرد. او نشان داد که نمایشگاه معماری می‌تواند فراتر از مجموعه‌ای از نقشه‌ها و مدل‌ها باشد؛ بلکه بستری برای شکل‌گیری تفکر انتقادی، تحلیل‌های سیاسی، و گفتگوهای بینافرهنگی است.

مروری بر کارها و دستاوردهای کلیدی ژان-لوئی کوهن

ژان-لوئی کوهن نه‌تنها یک مورخ و نظریه‌پرداز برجسته در حوزه معماری بود، بلکه به‌عنوان کیوریتور، نویسنده، استاد دانشگاه و مشاور فرهنگی، دامنه‌ای بی‌نظیر از پروژه‌ها را در کارنامه خود داشت. مجموعه فعالیت‌های او در چهار دهه اخیر، تصویری منحصربه‌فرد از پیوند میان تاریخ معماری، سیاست، فرهنگ بصری و نظریه شهری ارائه می‌کند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین کارهای او اشاره می‌شود:

 پژوهش‌های تاریخی و انتقادی

• “معماری در لباس نظامی” (2011): کتابی درباره تأثیر نظامی‌گری، جنگ جهانی دوم و زیرساخت‌های دفاعی بر معماری مدرن. این پروژه هم به‌صورت کتاب منتشر شد و هم در قالب نمایشگاه در مرکز معماری کانادا (CCA) اجرا شد.

• 

• “آینده معماری از سال 1889” (2013): پژوهشی جامع درباره دگرگونی‌های نظری و فضایی در معماری مدرن از قرن نوزدهم تا کنون.

• “ساختن دنیای جدیدی نو: آمریکانیسم در معماری روسی” (2020): بررسی نفوذ ایالات متحده بر معماری و شهرسازی در دوران انقلاب و شوروی.

 تولید آثار نمایشگاهی

• ونگارد گمشده (MoMA، 2007): نمایشگاهی تأثیرگذار که معماران و پروژه‌های ناشناخته یا سانسورشده‌ی اروپای شرقی را در دوران جنگ سرد معرفی کرد.

• لو کوربوزیه: آتلس مناظر مدرن (MoMA، 2013): پروژه‌ای کیوریتوریال که با نگاهی تازه به کوربوزیه، بر مناظر، اقلیم و چشم‌انداز به‌جای فرم و ساختمان متمرکز بود.

• پاویون فرانسه در بی‌یناله ونیز (2014): تمرکز بر نقش دولت، بازسازی و معماری در ساختن شهروندی و حافظه در قرن بیستم فرانسه.

• ژئوگرافی‌های ساخته‌شده: پائولو مندس دا روشا (2023): همکاری با وانسا گروسمن برای بررسی نگاه معماری مندس دا روشا به جنوب جهانی.

 تأثیر در آموزش و دانشگاه

• استاد دانشگاه نیویورک از 1994 تا 2024: صاحب کرسی شلدون اچ. سولو در تاریخ معماری. در این جایگاه، صدها دانشجوی دکترا و کارشناسی ارشد را آموزش داد.

• رئیس پیشین تاریخ برنامه‌ریزی شهری در دانشگاه پاریس (1996–2004): تأسیس رویکردهای بینارشته‌ای در مطالعه شهرسازی و تاریخ معماری مدرن.

• تدریس در مدرسه معماری پاریس-ویلمین: با تمرکز بر آموزش تحلیلی تاریخ معماری و نقد ساختاری بر مفاهیم قدرت، کلونیالیسم و مدرنیته.

 تالیفات برجسته

• “کازابلانکا؛ اسطوره‌ها و پروژه‌های معماری کلونیال” (2002، با همکاری مونیک الب): تحلیل شکل‌گیری معماری مدرن در بسترهای استعماری.

• “میس فان در روهه” (2007): بررسی عمیق میراث معمار آلمانی-آمریکایی و بازتعریف مدرنیسم در زمینه‌های سیاسی و مادی.

• کاتالوگ رزومهٔ فرانک گهری؛ جلد اول (2020): مستندسازی کارهای اولیه گهری با نگاهی فراتر از فرم به زبان گرافیکی او.

🟩 مشاوره، عضویت و تأثیرگذاری بین‌المللی

• مشاور فرهنگی و علمی در پروژه‌های معماری معاصر در فرانسه، برزیل، ایتالیا و کانادا.

• عضو افتخاری انجمن بین‌المللی منتقدان معماری.

• سخنران کلیدی در بسیاری از کنفرانس‌های جهانی معماری و شهرسازی، از جمله انجمن SAH، DOCOMOMO و بینال‌های معماری.

نوشته شده توسط رومولو باراتو – ترجمه اختصاصی توسط هزاره

منبع: آرک دیلی